Van wind tot waterstof: waarom de Noordzee ons allemaal raakt

2 december 2025

De titel ‘Burgemeester van Jouw Noordzee’ is in 2018 gestart door de Stichting Summerlabb en Jouw Noordzee en is bedoeld om het verhaal van de Noordzee dichter bij het publiek te brengen,” vertelt Koornneef.

“Er gebeurt zóveel op en rond de Noordzee, maar vanaf het strand lijkt het vaak een lege vlakte. Mijn rol als burgemeester van de Noordzee is om de verwondering en de dilemma’s zichtbaar te maken. Het is het on-vertelde verhaal.”

Vier grote transities, één drukke zee

Op de Noordzee spelen momenteel vier grote transities met bijbehorende uitdagingen: voedselvoorziening, natuurversterking, de energietransitie en veiligheid. Binnen de offshore energietransitie kennen we dan weer vier belangrijke trends, zoals de afbouw van gaswinning, opkomst van windenergie, ontwikkeling van groene waterstofproductie en groei van CO₂-opslag. Koornneef: “Al deze ontwikkelingen vragen om ruimte, en dat levert soms flinke hoofdbrekens op. De tijdslijnen zijn lang: wat je nu bouwt, ligt er decennia. En de belangen zijn groot, want de Noordzee is van strategisch belang voor Nederland én Europa.”

“Zonder natuur leef je niet. Zonder kustverdediging loopt het land onder water. Zonder bescherming van de kritieke infrastructuur loopt de economie vast. Zonder bescherming van de data-infrastructuur loopt ook de samenleving en onze internationale handelspositie achteruit. Al deze thema’s hangen aan de zee-infrastructuur en dan zijn er nog de klimaateffecten.”

Ruimtegebruik: plannen voor de lange termijn

Windenergie op zee wordt de grootste nieuwe ruimtegebruiker van de toekomst en gebieden moeten al tien tot vijftien jaar vooruit worden aangewezen. Die lange doorlooptijd botst regelmatig met bestaande functies, zoals mijnbouw en visserij. Koornneef: “Een tekenend voorbeeld is het zoekgebied Lagelander. Dat is uiteindelijk afgevallen, omdat het niet verenigbaar bleek met andere belangen. Dit vraagt om maatwerk en het zoeken naar synergie, bijvoorbeeld door windparken en natuur te combineren. Dat roept direct nieuwe vragen op: beknibbel je dan niet te veel op de natuur?”

Natuur en klimaat

Koornneef vervolgt: “De Noordzee is eigenlijk één groot natuurgebied, zonder hekken of grenzen. Klimaatverandering zorgt ervoor dat de condities voor verschillende planten- en diersoorten in en rond de Noordzee veranderen. Dat maakt het aanwijzen van natuurgebieden extra dynamisch. Om te onderzoeken hoe samenwerking tussen windgebieden en natuur vorm kan krijgen zijn verschillende pilots en monitoringsprogramma’s opgezet.”

Veiligheid en erfgoed

Hierover zegt Koornneef: “Veiligheid is een relatief nieuw thema, met extra ruimteclaims voor defensie en bescherming van kritieke infrastructuur. De Noordzee is inmiddels een belangrijk operatiegebied geworden met meer aandacht voor fysieke én cyberdreigingen. Ook archeologie en erfgoed spelen een rol: soms moet infrastructuur om wrakken heen worden gepland. Daarnaast vraagt de drukke scheepvaart om ruimte, waarbij het aanpassen van vaarroutes een langdurig en internationaal proces is.”

“Nieuwe activiteiten op zee roepen vragen op over milieueffecten. Natuurorganisaties maken zich bijvoorbeeld zorgen over cumulatieve effecten: de effecten van per activiteit bezien in combinatie met de effecten van andere bestaande, goedgekeurde of geplande activiteiten in hetzelfde gebied. Wat gebeurt er als de hele Noordzee, ook het deel van onze buurlanden, steeds voller raakt met windmolens en andere activiteiten? Het is duidelijk dat ad hoc ruimtelijke ordening niet langer volstaat. Alleen met integrale planning kunnen alle belangen op de Noordzee een plek krijgen”, aldus Koornneef.

“Die nieuwe activiteiten op zee, en het verschuiven van activiteiten naar zee, omdat we ze niet meer op land willen, roepen natuurlijk vragen op over met name milieueffecten.”

Groeiend aantal verbindingen tussen zee en land

Maritieme zones in de Noordzee — Maritieme zones Noordzee, Bron: Noordzeeloket

De ontwikkelingen op de Noordzee hangen nauw samen met die in onshore clusters (havens, industriegebieden) in vooral kustprovincies en -gemeenten, maar ook verder landinwaarts. De ruimtelijke koppeling tussen land en zee krijgt daardoor steeds meer gewicht. Koornneef licht toe: “Groene waterstof uit wind op zee bijvoorbeeld, moet straks via het nieuwe hoofdnetwerk diep het land in. Ook de aanlanding (het aan land brengen van energie vanaf zee) van elektriciteit via kabels, en het transport van CO₂ richting zee via pijpleidingen vraagt om slimme keuzes. Dit alles laat zien hoe complex én kansrijk de Noordzee is.”

Programma’s zoals de ‘Verkenning aanlanding wind op zee 2030’ en het ‘Verbindingen Aanlanding Wind Op Zee 2031-2040’, onderzoeken hoe nieuwe windgebieden tot 2040 kunnen worden aangesloten op het hoogspanningsnet of het landelijke waterstofnetwerk. Voor de periode na 2040 en voor het hoogste windambitiescenario zijn niet alle aanlandingen in beeld en is nog onduidelijk of toekomstige gebieden elektrisch of via waterstof worden verbonden.

Nieuw Programma Noordzee: oproep aan decentrale overheden

“Voor de komende jaren is het nieuwe Programma Noordzee, als opvolger van het Programma Noordzee 2022-2027, een cruciaal traject”, zegt Koornneef. “Het nieuwe Programma Noordzee loopt van 2028 tot 2033 en wordt op dit moment voorbereid. Het vormt hét kompas voor de ruimtelijke indeling van de Noordzee, waarin alle grote thema’s samenkomen: energie, scheepvaart, natuur, (kust)veiligheid en voedsel. Het nieuwe Programma Noordzee onderkent hierbij ook belangrijke land-zee-interacties, zoals waar en hoe nieuwe infrastructuur aan land komt, en beïnvloedt daarmee de inrichting van kustgebieden en inrichting van het achterland.”

Koornneef heeft een duidelijke oproep aan decentrale overheden:

“Haak aan bij de voorbereidingen en uitwerking van het nieuwe Programma Noordzee 2028-2030. Hierin worden de grote lijnen voor de toekomst uitgezet en is jullie inspraak van belang èn mogelijk.”

Het Noordzeeoverleg: platte governance, grote belangen

De Noordzee is echt een heel groot gebied, waar talloze vormen van leven en uiteenlopende belangen samenkomen. Anders dan op land spelen hier vrijwel direct nationale en internationale belangen mee. Dat maakt het plannen op en rond de Noordzee extra complex: in het nieuwe Programma Noordzee moet telkens worden afgewogen welke transitie -energie, natuur, voedsel of veiligheid- op welke plek het zwaarst weegt. Veel van wat nu op de Noordzee gebeurt, heeft gevolgen op de lange termijn. De toekomst is onzeker, dus hoe neem je die verre toekomst mee?

Tijdens mijn gesprekken met verschillende ministeries viel me op dat een platte organisatie met vooral Rijkspartijen en een beperkt aantal andere stakeholders voordelen biedt. Hoewel er nog steeds veel betrokken ministeries en bestuurseenheden zijn, is het bestuursmodel op zee aanzienlijk compacter dan op land, waar 342 gemeenten en 12 provincies betrokken zijn. Daarnaast kennen wij in Nederland het Noordzeeakkoord en het Noordzeeoverleg, waar relevante partijen samenkomen om overeenstemming te zoeken op belangrijke uitdagingen. Dit overzichtelijke aantal stakeholders wordt door de deelnemers als positief ervaren: het maakt het makkelijker om snel te schakelen.

Samenwerking over de grens

Over de grens werkt Nederland samen met buurlanden via initiatieven als de North Seas Energy Cooperation (NSEC) en het Greater North Sea Basin Initiative (GSNBI). Energie is het hoofdonderwerp van de eerste samenwerking in de NSEC. Het GSNBI gaat al breder: het richt zich op maritieme ruimtelijke ordening, natuurherstel en visserij, met aandacht voor natuurinclusiviteit en daar komt defensie ook nog bij. Koornneef zegt hierover: “Je ziet de drang en de wil bij de Noordzeelanden om internationaal samen te werken en dat is goed. Het zijn ook allen NAVO-landen, dus rond de veiligheidsstrategie zie je initiatieven opkomen, zoals SeaSEC. Tegelijkertijd maakt dit alles het niet minder complex. Je moet met een diffuus toekomstbeeld zo ver vooruit plannen op grote thema’s onder de complexiteit van internationale samenwerking.”

Tot slot: wat als je nieuwsgierig bent geworden?

Koornneef tipt: ”De offshore Experience in Den Helder is een leuk voorbeeld. Deze gemeente heeft letterlijk aan drie kanten de zee. Den Helder is dus bijna meer met de zee verbonden dan met de rest van Nederland. Bovendien, als je de Noordzee meeneemt, dan ligt deze gemeente midden in Nederland! Aan de jaarlijkse Offshore Experience nemen allemaal scholen deel, die geënt zijn op de blauwe sector. Dat zegt dus iets over hoe Den Helder en ook de provincie Noord-Holland bezig zijn met wat er op de Noordzee gebeurt. Je kunt hier ook naar het Marinemuseum, een aanrader. Dit is maar één voorbeeld. Er is bij de verschillende kustprovincies en kustgemeenten zoveel gaande in relatie tot de Noordzee!”

Op ontdekkingsreis door de Noordzee

Wil je meer weten zonder af te reizen? Bezoek de North Sea Energy Atlas en bekijk de kaarten, of luister naar de podcast ‘Zeebenen’ voor inspirerende verhalen en actuele ontwikkelingen.